روانشناسي شوخي

شوخي حالتي مثبت در ذهن است و موقعي ايجاد مي‌شود که فردي موضوعي ناهمخوان ، غيرمنتظره و يا سرگرم کننده را بگويد و يا انجام دهد يا اينکه براي برخي افراد به دلايل ديگري اتفاق مي‌افتد و مردم مي‌خندند.خنده دار بودن مسائل نوع خاصي از شادي است، لذا خنده در شادي حائز اهميت است.شوخي ويژگي رايج در زندگي است و غالبا پاسخي خودجوش به موقعيت‌ها در حضور ديگران است. شوخي ناشي از يک خلق مطلوب است و مي‌تواند تاثير عميقي بر شادي مردم داشته باشد. شوخي يکي از روشهاي القاء خلق مثبت است.

اغلب روانشناساني که شوخي را مطالعه کرده‌اند نتيجه گرفته‌اند که ويژگي اصلي رويدادهايي که افراد را خوشحال مي‌کند ناهمخواني آنهاست و براي افرادي که تمايل به شوخ‌طبعي دارند ضرورت دارد. استفاده از شوخي با خود ابرازي و خودنگري قابل پيش‌بيني هستند و هر دو آنها به عنوان شاخص‌هاي مهارتي اجتماعي مطرح مي‌باشند. افراد احساسي لطيفه‌ها را خنده‌دارتر درک مي‌کنند و بيشتر مي‌خندند.

شوخي به عملکرد بخشهاي خاصي از مغز بستگي دارد. شامي و استوس (1999) ، 21 بيمار مصدوم مغزي و تعدادي افراد سالم را مورد مطالعه قرار دادند. بيماران اگر ضايعه‌اي در بخشي از ناحيه قدامي لب راست پيشاني داشتند، شوخي را درک نمي‌کردند. اين ناحيه بخشي از مغز است که اطلاعات دريافتي را يکپارچه کرده و تفسير مي‌کند و خودآگاهي در آن قرار دارد، داروهاي خاصي نيز بر شوخي تاثير مي‌گذارند. فيتز جرالد و همکاران (1999) نشان دادند اولا نزاپين که حاوي سروتونين و دوپامين است از خنديدن افراطي در بيماران اسکيزوفرني جلوگيري مي‌کند. خنده نيز مانند ساير ابزارهاي چهره‌اي بخشي به لبهاي پيشاني و بخشي ديگر به نواحي مرکزي بستگي دارد.

کودکان خيلي زود تبسم مي‌کنند. در هفته‌هاي اول تولد ، تبسم اوليه ابتدا به سمت مادر و صدا است. آنها در 4 ماهگي مي‌خندند که در پاسخ به غلغلک يا ساير تحريکات لمسي ، بازي‌هاي دالي و در اواخر اولين سال زندگي در پاسخ به رويدادهاي عجيب از قبيل شير خوردن مادر از شيشه شير کودک مي‌باشد.به نظر مي‌رسد که ناهمخواني باعث برانگيختن خنده در مراحل اوليه تولد مي‌شود. اين کار در شرايطي امکان‌پذير است که موقعيت مطلوبي وجود داشته باشد.

از حدود 18 ماهگي به بعد ، کودکان به بازي‌هاي تخيلي مي‌پردازند. آنها مبالغه گويي‌ها، لاف‌زدن‌ها و ناهمخواني‌ها را شروع مي‌کنند. بازيهاي خيالي اغلب اجتماعي بوده و منبعي از شادماني است.هر چه کودکان بزرگتر مي‌شوند، لطيفه‌هاي خنده‌دار بحث‌برانگيزي را پيدا کرده و بعد از 6 الي 7 سالگي مي‌توانند معاني را به صورت چندگانه درک کنند، به خاطر اينکه به مرحله " تفکر عمليات عيني " پياژه مي‌رسند. از سنين اوليه کودکي يک عنصر اجتماعي قوي در شوخي کودکان وجود دارد.

در سن سه سالگي ميل قوي به گفتن لطيفه وجود دارد. کودک در شوخي ديگران شرکت مي‌کند تا آنها رابخنداند به خاطر اينکه خنديدن لذت بخش است و عضويت در گروه را شکل مي‌دهد.کودک 7 ساله در حضور ديگران بيشتر مي‌خندد و مخصوصا در جمع خنده همسالانش خنده‌اش بيشتر مي‌شود. کودک 8 تا 10 ساله درباره معماها مشغله ذهني پيدا مي‌کند و از لطيفه‌ها براساس معاني دوگانه آنها لذت مي‌برد.

چنان‎چه يک شوخي از مشخصات زير برخوردار باشد، در مي‎يابيم که شوخي جدي نبوده و استفاده کننده قصد انتقاد و حمله را در سر نداشته است:

اشخاصي که از موقعيت زندگي خود راضي هستند و نسبت به موقعيت مادي و اجتماعي خود رضايت خاطر دارند، از شوخي به عنوان چاشني و مزه‎ي گفت‎و گو استفاده مي‎کنند. چنين اشخاصي معمولاً از شوخي اغراض خاصي را دنبال نمي‎کنند. در هر صورت، با ارزيابي کردن دقيق اشکال شوخي مي‎توانيد از اهداف و اغراض ناپيداي اشخاص استفاده کننده از اين زبان و وسيله آگاه شده و بدين واسطه بهتر به شخصيت فرد برسيد.

با توجه به اينکه حتي کودکان کوچکتر نيز از شوخي لذت مي‌برند و مرکز شوخي در بخش معيني از مغز قرار دارد اين احتمال را مطرح مي‌سازد که شوخي مبناي فطري دارد. بنابراين با توجه به نقش عوامل زيستي در شوخي ، به نظر مي‌رسد که بايستي از برخي مزاياي تکاملي برخوردار باشد. شوخي و خنده از بازي‌هاي اجتماع مشتق شده است و افرادي که در آن مشارکت مي‌کنند از شوخي لذت مي‌برند. مک‌گي (1979)فکر مي‌کرد که ميمونها در صورتي شوخي را درک مي‌کنند که برخي مهارتهاي زباني را کسب کرده باشند چرا که در اين صورت آنها مي‌توانند برخي نمادها را دستکاري کنند.

اساسا شوخي يک پديده اجتماعي است که به خاطر هيجانهاي مثبت به پيوستگي اجتماعي منجر مي‌شود و باعث تخليه هيجانات منفي مي‌شود . البته اين کار ناشي از کنش عملي شوخي است. شوخي کردن با استفاده از روشهاي مختلف منبع مهم شادي است.شوخي تا اندازه‌اي غريزي است. شکل قديمي آن در نخستين‌هاي غيرانسان وجود دارد و کودکان کم سن از شوخي و شروع کردن آن لذت مي‌برند.کليد اصلي اغلب شوخي‌ها دو بخش از رويدادها يا داستانها را شامل مي‌شود . و بخش دوم و غير منتظره آن از ارزش کمتري برخوردار است.

مثلا گستاخي و بي‌پروايي بخش دوم بيشتر از بخش اول است. خنده بيان عاطفه مثبت است، اما شوخي تاثير علي روي خلق و شادي دارد. شوخي يکي از شايع‌ترين و موثرترين روشهاي القا خلق است و ضمن تاثير مثبت و شادي‌بخش رويدادهاي استرس‌زا را کم خطر مي‌سازد. همچنين کمک مي‌کند تا با استرس‌هاي اجتماعي که از تعارضات درون جامعه ناشي مي‌شود، نگاه متفاوتي داشته و موجب تخليه تنش‌ها شود.

برخي مطالعات رابطه روشني بين شوخي و شادي به دست آورده‌اند، افراد شاد بيشتر مي‌خندند و احساس بهتري از شوخي دارند.برون‌گراها و ساير افرادي که مهارتهاي اجتماعي مطلوبي دارند ، زياد مي‌خندند و مسائل را خنده‌دار درک مي‌کنند، همبستگي قوي بين برون‌گراها و شادي وجود دارد . اين مساله مسلم است که برون‌گراها بيشتر مي‌خندند و در حال حاضر شاهديم که ارتباطات نزديک بطور وسيعي با شوخي تقويت مي‌شود.